Η Ευρωπαϊκή Ένωση συνεχίζει να επενδύει στρατηγικά στην ψηφιακή μεταρρύθμιση των δημόσιων διοικήσεων, με στόχο την παροχή απρόσκοπτων, ποιοτικών και διασυνοριακών δημόσιων υπηρεσιών προς πολίτες και επιχειρήσεις. Ένα κρίσιμο εργαλείο αυτής της μετάβασης είναι οι Αξιολογήσεις Διαλειτουργικότητας (Interoperability Assessments – IOPAs), οι οποίες εισήχθησαν με τον Κανονισμό Interoperable Europe Act που τέθηκε σε ισχύ τον Απρίλιο του 2024.
Η πρόσφατη μελέτη που εκπονήθηκε για λογαριασμό της Ευρωπαϊκής Επιτροπής από την εταιρεία NTT DATA παρουσιάζει το πώς τα κράτη μέλη μπορούν να ενσωματώσουν πρακτικά τις IOPAs στην πολιτική τους διαδικασία. Η μελέτη, η οποία βασίστηκε σε ευρείες διαβουλεύσεις, αναλύει τις προκλήσεις, τους ενισχυτικούς παράγοντες και διαμορφώνει 34 συστάσεις για την αποτελεσματική εφαρμογή του νέου πλαισίου.
Τι Είναι οι Αξιολογήσεις Διαλειτουργικότητας (IOPAs);
Οι IOPAs είναι αναλύσεις που πρέπει να προηγούνται από κάθε νέα ή ουσιαστικά τροποποιημένη δεσμευτική απαίτηση που αφορά τη διασυνοριακή διαλειτουργικότητα ψηφιακών δημόσιων υπηρεσιών. Δεν πρόκειται απλώς για μια νομική υποχρέωση. Οι IOPAs εκπροσωπούν ένα νέο τρόπο σκέψης: τη διαλειτουργικότητα εξ αρχής (“interoperability-by-design”) — δηλαδή ο σχεδιασμός πολιτικών και υπηρεσιών με τη διαλειτουργικότητα ενσωματωμένη από την αρχή.
Ο στόχος είναι να εντοπίζονται νωρίς πιθανά εμπόδια και ευκαιρίες για συνεργασία μεταξύ κρατών, να προλαμβάνεται ο κατακερματισμός των συστημάτων και να προάγεται η επανάχρηση υπαρχόντων λύσεων.
Κρίσιμες Αρχές για την Επιτυχή Εφαρμογή
Η μελέτη αναδεικνύει τέσσερις βασικές αρχές που πρέπει να διέπουν κάθε διαδικασία IOPA:
- Μείωση Φορτίου: Χρήση υπαρχόντων εργαλείων και διαδικασιών χωρίς περιττές επαναλήψεις.
- Απλότητα: Η διαδικασία πρέπει να είναι απλή, ειδικά για διοικήσεις με περιορισμένους πόρους.
- Ευελιξία: Προσαρμοστικότητα στα διαφορετικά διοικητικά και τεχνολογικά περιβάλλοντα.
- Εστίαση στην Προστιθέμενη Αξία: Ανάδειξη των οφελών της αξιολόγησης, όχι απλώς της νομικής υποχρέωσης.
Προκλήσεις και Παράγοντες Επιτυχίας
Η μελέτη καταγράφει αρκετές προκλήσεις στην εφαρμογή, όπως:
- Δυσκολία στον ορισμό του τι αποτελεί “δεσμευτική απαίτηση”.
- Έλλειψη τεχνικής εξειδίκευσης σε τοπικό επίπεδο.
- Αντίσταση σε νέα εργαλεία και διαδικασίες.
Ωστόσο, εντοπίζονται και ενισχυτικοί παράγοντες:
- Υπάρχουσες ψηφιακές υποδομές και πρότυπα όπως το Ευρωπαϊκό Πλαίσιο Διαλειτουργικότητας (EIF).
- Πολιτική δέσμευση της ΕΕ και των κρατών μελών για ενίσχυση της διαλειτουργικότητας.
- Ενεργή κοινότητα ανταλλαγής γνώσης (Interoperable Europe Community).
Οι 34 Συστάσεις της Μελέτης
Οι συστάσεις διαρθρώνονται σε τρεις βασικούς άξονες:
1. Διαδικασίες & Εργαλεία
- Ανάπτυξη ηλεκτρονικού εργαλείου αξιολόγησης με επαναχρησιμοποιήσιμα modules.
- Εισαγωγή της CAMBR μεθοδολογίας για κοινή αξιολόγηση δεσμευτικών απαιτήσεων.
- Δημιουργία αποθετηρίου και οπτικοποιήσεων για την ανάλυση δεδομένων και ροών.
2. Άνθρωποι & Ικανότητες
- Εκπαίδευση μέσω online modules και μοντέλου “train-the-trainer”.
- Δημιουργία εθνικών δομών υποστήριξης (competence centres).
- Σύστημα peer-review για διαμοιρασμό βέλτιστων πρακτικών.
3. Διακυβέρνηση
- Αξιοποίηση του Interoperable Europe Board για έκδοση συστάσεων και εποπτεία.
- Ενίσχυση της Permanent Working Group ως διαύλου επικοινωνίας μεταξύ στρατηγικής και εφαρμογής.
- Ενεργή συμμετοχή των μελών της Interoperable Europe Community.
Το Χρονικό της Μελέτης
Η μελέτη διήρκεσε 11 μήνες και στηρίχθηκε σε:
- 132 συνεντεύξεις και εργαστήρια με ενδιαφερόμενους από σχεδόν όλα τα κράτη μέλη.
- Ανάλυση 8 περιπτωσιολογικών μελετών.
- Συλλογή και αξιολόγηση ποιοτικών και ποσοτικών δεδομένων.
- Εργαλεία συν-δημιουργίας με συμμετοχικούς φορείς.
Τι Μπορεί να Περιμένουμε Στο Μέλλον;
Η επιτυχής υλοποίηση των IOPAs δεν μπορεί να βασιστεί μόνο σε κανονισμούς. Χρειάζεται:
- Συλλογική κινητοποίηση: από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, το Interoperable Europe Board, τα κράτη μέλη και τους υπαλλήλους πρώτης γραμμής.
- Εστίαση στην πράξη: τα πρώτα βήματα πρέπει να ξεκινήσουν άμεσα, έστω και με τα διαθέσιμα εργαλεία.
- Διαρκής μάθηση: κάθε νέα αξιολόγηση θα συμβάλλει στη συλλογή γνώσης και βελτίωση της διαδικασίας.
Συμπεράσματα
Οι Αξιολογήσεις Διαλειτουργικότητας αποτελούν μια ευκαιρία μετασχηματισμού για τις δημόσιες διοικήσεις της ΕΕ. Δεν είναι απλώς ένα ρυθμιστικό εργαλείο, αλλά ένας μοχλός αλλαγής, που ενισχύει τη συνεργασία, την καινοτομία και τη βιωσιμότητα στην παροχή δημόσιων υπηρεσιών.
Από τη θεωρία στην πράξη, η πρόκληση είναι να περάσουμε από την υποχρέωση στην ενσυνείδητη εφαρμογή. Να δούμε τις IOPAs όχι ως ένα “πρέπει”, αλλά ως ένα πολύτιμο εργαλείο που φέρνει πιο κοντά την Ευρώπη των πολιτών.
